معرفي استان خراسان جنوبي خراسان جنوبي، سرزمين طلاي سرخ، سومين استان پهناور ايران

استان خراسان جنوبي (سرزمين طلاي سرخ) با مساحت 150800 كيلومتر مربع و با آب و هواي متنوع در شرق كشور واقع شده است. اين استان با مركزيت بيرجند، از شمال به خراسان رضوي و از شرق به طول 331 كيلومتر داراي مرز مشترك با كشور افغانستان بوده و از غرب به استان يزد، اصفهان و سمنان و از جنوب به استان‌هاي كرمان و سيستان و بلوچستان محدود ميباشد. استان خراسان جنوبي بر اساس تقسيمات كشوري، در سال 83 با مصوبه‌ي هيأت دولت و مجلس شوراي اسلامي با حضور 4 شهرستان منتزع از خراسان بزرگ تشكيل شد. در حال حاضر اين استان داراي 11 شهرستان، 28 شهر، 25 بخش، 61 دهستان و  3555 آبادي مي باشد. شهرستان هاي اين استان شامل بيرجند، قاينات، طبس، فردوس، نهبندان، سرايان، سربيشه، درميان، بشرويه، خوسف و زيركوه مي باشد.

سرزمين خراسان جنوبي در طول تاريخ هزاران ساله خود بستر افتخارات فراواني بوده است كه آن هم به علت قابليت‌هاي‌ بي نظير اين خطه است. خراسان جنوبي با طبيعتي گرم و نعمت‌هاي فراوان و خاص خود و با مردمي مهربان و صميمي همراه با عطر جانبخش گل‌هاي زعفران در شرقي ترين نقطه‌ ميهن عزيزمان قرار گرفته است. خاك گرم اين ديار بستري مناسب براي شكوفايي اين گل زيباست و دامن پر مهرش همچون مادري مهربان پرورش دهنده‌ علما، فضلا و عرفاي بسيار گران مايه است. خراسان جنوبي از پيشينه تاريخي بلندي برخوردار است بطوريكه بيش از 719 اثر تاريخي، فرهنگي، طبيعي و معنوي آن تاكنون در فهرست آثار ملي كشور به ثبت رسيده است. همچنين يكي از آثار فهرست ميراث جهاني ايران در شهر بيرجند قرار دارد كه اين خود گواهي بر فرهنگ متمدن اين منطقه است. استان خراسان جنوبي علاوه بر جاذبه هاي تاريخي از جاذبه هاي طبيعي فراواني نيز برخوردار است. روستاها و مناطق نمونه گردشگري استان مي تواند مورد بازديد گردشگران قرار گيرد كه منطقه نمونه گردشگري بند دره در بيرجند؛ منطقه نمونه گردشگري باغستان- آبگرم فردوس؛ منطقه نمونه گردشگري شهر تون فردوس؛ منطقه نمونه گردشگري مصعبي كريمو در سرايان؛ منطقه نمونه گردشگري بوذرجمهر قايني؛ منطقه نمونه گردشگري روستتاي خرو و نياز در طبس، روستاي هدف گردشگري افين قاين؛ روستاي هدف گردشگري ماخونيك سربيشه؛ روستاي هدف گردشگري چنشت؛ روستاي هدف گردشگري فورگ درميان؛ روستاي هدف گردشگري خور؛ مجتمع آبدرماني آبگرم لوت؛ مجتمع آبدرماني آبترش سربيشه؛ مجتمع آبدرماني آبگرم فردوس، مناطق گردشگري كويرنوردي دهسلم نهبندان، همت آباد زيركوه، بشرويه و سه قلعه سرايان و.. نمونه هايي از اين مناطق ديدني و گردشگري استان خراسان جنوبي به شمار مي آيند. در زير جاذبه هاي گردشگري را گذرا مرور مي كنيم:
شهر خضري قاين به عنوان دروازه استان از سمت شمال و خراسان رضوي داراي جاذبه هاي متعددي از قبيل:مسجد جامع خضري، پارك جنگلي، مزار امامزاده و روستاي كارشك، پل سنگي و.. است. اين شهر به دليل آب و هواي معتدل و نسبتاً سرد در قياس با ساير نقاط استان از شرايط مطلوبي جهت پذيرايي از مسافران برخوردار است.
قاين يكي از شهرهاي تاريخي شرق كشور محسوب مي شود به دليل برخورداري از موقعيت ويژه از نظر تاريخي، طبيعي و كشاورزي شهره عام و خاص است. وجود جاذبه هاي تاريخي، طبيعي و فرهنگي از قبيل مسجد جامع قاين، آرامگاه بوذرجمهر قايني و ابوالمفاخر، قلعه آفريز، قلعه كوه، موزه هاي مردم شناسي، آب و مشاهير، مزارع زرشك و زعفران مجموعه اي از جاذبه هاي گردشگري را در خود جاي داده است.
شهرستان زيركوه، از غرب به شهرستان قاينات و از شرق به طول حدودد 116 كيلومتر با كشور افغانستان هم مرز مي باشد. شهر حاجي آباد در فاصله 85 كيلومتري شرق شهر قاين و 185 كيلومتري بيرجند، مركز استان خراسان جنوبي واقع مي باشد. مسجد جامع افين، بند تاريخي تجنود، غار پهلوان و منطقه كويرنوردي همت آباد از مهمترين جاذبه هاي اين شهرستان است.
پس از قاين در فاصله 100 كيلومتري كه به سمت جنوب استان حركت كنيم به شهر بيرجند مركز استان خراسان جنوبي مي رسيم. بيرجند شهري در حاشيه كوير بوده كه حدود 200 هزار نفر جمعيت دارد. اين شهر با برخورداري از جاذبه هايي نظير ارگ كلاه فرنگي، قلعه بيرجند، باغ و عمارت هاي تاريخي اكبريه، رحيم آباد، شوكت آباد، خانه فرهنگ، مسجد جامع چهاردرخت، ارگ بهارستان و مناطق گردشگري بند دره، بند عمرشاه و آبشار چهارده در ارتفاعات باقران، موزه هاي مردم شناسي و باستان شناسي و موزه ميراث پهلواني و موزه مشاهير و.. از موقعيت هاي ممتازي از حيث جاذبه برخوردار است. شهر بيرجند روزگاري مركز حكمراني خاندان خزيمه علم بوده به دليل شرايط سياسي و اجتماعي از گذشته هاي دور مركز علم و فرهنگ در شرق كشور محسوب مي شده است. وجود مدرسه شوكتيه خود گواه اين موضوع است. اين مدرسه بنا بر اسناد و مدارك مستدل تاريخي در سال 1312 ه. ق ساخته شده است. شهر بيرجند به دليل قرارگرفتن در دامنه ارتفاعات باقران و تأثير پذيري از آنها از نظر موقعيت آب و هوايي شرايط مساعدي نسبت به مناطق اطراف دارد.
شهر خوسف در 36 كيلومتري غرب بيرجند و در حاشيه كوير بوده و يكي از كهن ترين و قديمي‌ترين شهر‌هاي خراسان جنوبي است و روستاي تاريخي خور، مسجد جامع خوسف، مقبره ابن حسام خوسفي، مجتمع آبدرماني آبگرم لوت با خواص طبي و درماني اعجاب انگيز و سنگ نگاره كال جنگال و لاخ مزار از جمله جاذبه هاي اين شهرستان محسوب مي شود.
شهر سربيشه در 65 كيلومتري محور بيرجند- زاهدان قرار دارد. مزار كاهي به دليل قرار گرفتن مرقد بي‌بي زينب خاتون(خواهر امام رضا(ع)) هم چنين قرار گرفتن در دره اي سرسبز و خوش آب و هوا از نقاط گردشگري اين استان محسوب مي شود. در نزديكي مزار كاهي روستاي هدف گردشگري چنشت قرار دارد كه به دليل محصور شدن در ارتفاعات و وجود دو غار بزرگ و مزار سيد حامد علوي و با مردمي با فرهنگ خاص از ديگر مناطق گردشگري شهرستان سربيشه به شمار مي‌آيد. علاوه بر آن مجتمع آب درماني آبترش از توابع اين شهرستان از ديگر جاذبه هاي شهرستان است. اين چشمه داراي آبي سرد است كه خواص آن در درمان بيماري‌هاي پوستي، اعصاب و روان و گرفتگي عضلات مناسب است. مود يكي از توابع سربيشه است و اين منطقه‌مركزي مهم براي قالي بافي محسوب مي شود. قالي اين روستا از ارزشمند‌ترين انواع قالي در جهان محسوب مي شود و مرغوبيت آن در جهان شهره است.
شهر نهبندان به عنوان دروازه جنوبي استان از سمت شمال و دروازه ورودي از سمت جنوب از ديگر شهرستان هاي استان خراسان جنوبي است. نهبندان كه در قلب كوير واقع شده است، داراي آثار و بناهايي تاريخي ارزشمند است كه از جمله مي توان به: آسبادهاي نهبندان و خوانشرف، قلعه شاهدژ، قلعه نهبندان، مسجد عاشوراخانه، مسجد ميغان و جاذبه هاي طبيعي نظير: تپه هاي مارني يا كوه هاي مينياتوري كه در 6 كيلومتري حاشيه محور نهبندان به كرمان قرار دارد و از پديده اي منحصر به فرد و بي نظير طبيعي استان به شمار مي رود. همچنين تالاب كجي نمكزار يكي از جاذبه منحصر به فرد زيست محيطي استان بوده كه در اوايل بهار مورد توجه گردشگران زيادي قرار دارد. در 100 كيلومتري جنوب غربي اين شهرستان روستاي دهسلم در حاشيه كوير لوت قرار دارد كه در بخش اكوتوريسم كوير و كويرنوردي با داراي بودن مرتفع ترين، وسيع ترين و زيباترين تپه هاي ماسه اي كشور مورد توجه بسياري ازكويرنوردان داخلي و خارجي قرار گرفته است.
استان خراسان جنوبي از طرف غرب دروازه اتصال به نقاط مركزي و جنوبي كشور محسوب مي شود شهرستان بشرويه‌ به عنوان نقطه ارتباطي استان‌هاي خراسان جنوبي با استان يزد داراي موقعيت ويژه اي از نظر جغرافيايي است اين شهر كه يكي از شهر هاي تاريخي استان محسوب مي شود. وجود بافت تاريخي و ارزشمند شهر بشرويه، قلعه دختر بشرويه و هم چنين مناطق گردشگري امامزاده، مناطق گردشگري كويرنوردي.. از جمله جاذبه هاي بشرويه محسوب مي شود.
شهرستان طبس، بر كناره كوير لوت، از شهرهاي ميانه راهي خراسان و كرمان و فارس و اصفهان و يزد و بعنوان گذرگاهي براي اين استان ها مي باشد كه حتي از زمان تأسيس اولين سلسله هاي پادشاهي در ايران نام آن در روايات و اسناد تاريخي ديده مي شود اين شهرستان با 55460 كيلومتر مربع بزرگترين شهرستان خراسان جنوبي بوده و با طبيعتي بكر و زيبا، هوايي پاك و دلپذير با جاذبه‌هاي گردشگري مانند آستان مبارك حضرت حسين بن موسي الكاظم (ع)، باغ گلشن، ارگ قديم طبس، منطقه ييلاقي روستاي خرو و نياز، بند كريت – قديمي‌ترين بند قوسي جهان و ساير مناطق ديدني را در خود جاي داده است.
شهر‌ستان فردوس به عنوان نقطه ارتباطي استان‌هاي خراسان رضوي و جنوبي از ديگر شهر ستان هاي استان است كه در سال 1386 به استان ملحق شد. اين شهرستان نيز به دليل قرار گرفتن در محل تلاقي به استان‌هاي مذكور از موقعيت ويژه اقتصادي و اجتماعي برخوردار است. جاذبه هاي كم نظير از جمله مناطق نمونه گردشگري باغستان، آبگرم معدني فردوس، شهر تاريخي تون، روستاي بيدسكان، مسجد جامع فردوس، مدرسه علميه عليا و… از مهم ترين جاذبه هاي گردشگري اين منطقه است كه همه ساله خيل عظيم مسافران داخلي و خارجي را پذيرايي مي كند. آبگرم معدني فردوس از جاذبه هاي شاخص استان محسوب مي شود كه بيشترين حجم مسافر را در شهرستان دارا است. آبگرم معدني فردوس در فاصله‌ي حدود 20 كيلو‌متري شمال شرقي شهر واقع شده است. اين آبگرم طبيعي با خواص طبي و درماني اعجاب انگيز سالانه پذيراي خيل عظيمي از گردشگران داخلي و خارجي است. استفاده از اين آبگرم معدني در درمان بسياري از بيماري‌هاي پوستي و مفصلي موثر و توسط پزشكان توصيه شده است. هم‌چنين روستاي ييلاقي باغستان عليا در 15 كيلو‌متري شرق شهر فردوس واقع شده و با داشتن مناظر بديع و بكر طبيعي، قنات تاريخي و شگفت انگيز، درختان فراوان و سر به فلك كشيده چنار و باغستان‌هاي پهناور انار از جمله مناطق ييلاقي و گردشگري شهر‌ستان فردوس محسوب مي‌شود كه در فصول گرم سال اطراقگاه مطلوبي براي مسافران و گردشگران است.
در بين قلاع تاريخي، قلعه فورگ نه تنها يكي از زيبا ترين قلاع استان به شمار مي‌رود، بلكه در نوع خود از لحاظ جايگاه قرارگيري و ساختار معماري يكي از منحصر به فرد‌ترين قلاع ايران است. اين قلعه در روستايي به همين نام و در فاصله 90 كيلو‌متري شهر بيرجند قرار دارد. قلعه عظيم فورگ به لحاظ استقرار مكاني در شهر‌ستان درميان و بروي كوهي شيبدار واقع شده است‌ و با توجه به اينكه قلعه‌اي نظامي و جنگي بوده چشم انداز وسيعي را در اطراف تپه و كوه تحت الشعاع قرار مي‌دهد. آرامگاه سلطان ابراهيم رضا، آسبا‌هاي طبس مسينا، قلعه كل حسن صباح، مسجد هندوالان، قلعه دختر نوغاب و …از بنا‌هاي شاخص شهر‌ستان درميان محسوب مي‌شود.
شهر‌ستان سرايان نيز در شمال غربي استان واقع شده است. آنچه از بررسي‌هاي باستان شناسي بدست آمده حاكي از آن است كه سابقه تاريخي سرايان به دوران قبل از اسلام باز مي‌گردد. محوطه تاريخي كله كوب آيسك و سد زو از يادگار‌هاي باقي مانده از اين دوران است‌ و مسجد جامع، آب انبار و كاروانسراي سرايان، مقبره توران شاه، مسجد جامع سه قلعه، برج حصار سه قلعه از بنا‌هاي شاخص اين منطقه بوده و منطقه گردشگري كويرنوردي سرايان كه به بهشت منجمان ايران نيز شهرت دارد در اين شهرستان قرار دارد.
در پايان مسافران اين منطقه حجم عظيمي از سوغات، هدايا و تحفه‌ها را مي‌بينند كه هر كدام به نحوي با كيفيت مثال زدني خود ارمغاني از اين ديار است و برخي از اين سوغات و ارمغان‌ها را مي‌توان زعفران، زرشك، عناب، آلو بخارا، كشك سياه، كشك زيره‌اي، برگ هلو و.. نام برد. علاوه بر تمامي موارد ذكر شده قالي نيز از ديگر سوغات پر آوازه اين ديار است.

منبع : سايت اداره كل ميراث فرهنگي و گردشگري خراسان جنوبي